Zaterdag
Ben al om kwart voor 7 op het busplein, moet wachten op de bus die, volgens de ticketverkoper, om 07.20 uur vertrekt. Dat wordt vervolgens 07.40 uur. En volgens mij is dit de 1^e keer dat ze echt te laat zijn.
Elie is met Frackson, onze nieuwe collega, al begonnen op mijn verzoek. Ik hoef niet overal bij te zijn dus begin maar gewoon. Frackson, uit Malawi, is daar leraar. Het duurt even voor hij wat los komt. Terwijl Elie en ik van alles vertellen en laten zien, zit hij geduldig te luisteren. Hij schrijft niets op, zegt niet zoveel én 1 keer lijkt het erop dat hij wat in slaap sukkelt…….. waardoor Elie en ik een veelbetekende blik uitwisselen.
Elie zegt later, hij houdt niet van schrijven. Maar als we klaar zijn, en we aan de lunch zitten, komt hij los. Hij heeft 4 kinderen in de leeftijd van primary tot university. Als ik zeg dat ik er 3 heb, zegt hij: maar 3? Are you lazy? Eh, is dit een grapje of serieus?
Hij heeft leuke verhalen over zijn leraarschap in Malawi en tijdens vertellen erover zie ik een gemotiveerde man. Dat geeft me wat meer vertrouwen dat hij als DTA kan werken.

Elie en ik zijn de enige gasten in dit hotel. Volgens Elie is dit een hotel dat gebruikt wordt door mensen die hier voor hun werk zijn. En het is nu weekend. Elie heeft een kamer op de 1^e verdieping én ik zit helemaal bovenin op de 3^e in het uiterste hoekje van het hotel. Verder weg kan echt niet.

We eten met zijn tweeën in de eetzaal die is aangekleed alsof er een sjieke bruiloft plaats vindt.
Het is dat Elie er al zit, anders had ik gedacht dat er een duur gezelschap moest arriveren. Verschillende wijnglazen, alles in het crèmekleurige, sjieke hoezen over de stoelen. En wij eten gewoon een gevulde omelet en African tea, hihi.
Tijdens het avondeten hebben we een erg leuk en goed gesprek. Er ontwikkelt zich al een tijdje een vriendschap die we beiden erg waarderen. Wat betekent dat in deze cultuur? We komen tot de conclusie dat we samen ook voorzichtig moeten zijn met de manier waarop we onze vriendschap uiten in het openbaar en tijdens de meetingen van onze teams. Rwandese mensen kunnen ook erg jaloers zijn én vreselijk roddelen. Jaloezie kan hier grote gevolgen hebben: iemand proberen te vergiftigen komt regelmatig voor. Zeker bij de wat minder ontwikkelde bevolking.

Wat voor mij en de Nederlandse cultuur, gewoon is kan hier een andere betekenis hebben. En andersom. Bij ons betekent het lang vasthouden van iemands hand van het andere geslacht dat er misschien meer gevoelens zijn. Hier is dat heel gewoon: tijdens een gesprek of een praatje op straat houdt iedereen elkaars handen vast. Ook als je geen hand geeft, maar gewoon naast iemand staat, pakken ze je hand. Ik ben altijd op zoek naar het goede moment om die hand weer los te laten. Wil ook niet iemand beledigen. Haha en vandaag liet ik de hand los maar degene tegenover mij (een headteacher uit Ngoma waar Elie eerder werkte) pakte hem gewoon weer terug. En bleef me maar aankijken…… blijkbaar wilde hij graag contact.
Wij begroeten vrienden en bekenden met een omhelzing en 3 zoenen. In Rwanda betekent iemand omhelzen met 3 kussen dat er warmere romantische gevoelens zijn. Ik kan hem dus wel omhelzen wat hier best wel gebruikelijk is, maar dan zonder gezoen.
Inmiddels hebben wij samen verschillende begroetingen ontwikkeld, afhankelijk van de omgeving waar we zijn. Elie is natuurlijk wel getrouwd. Getrouwd zijn heeft hier vaak een economische reden en veel huwelijken zijn op die basis met daarnaast buitenechtelijke relaties/slippertjes met alle mogelijke gevolgen (door beide kanten). Dat wordt hier door heel veel mensen als normaal beschouwd. Consequentie van niet uit liefde trouwen, denk ik, maar uit andere belangen: onder de pannen zijn, op jezelf wonen en verzekerd zijn van het inkomen van de man, een gezin stichten.
Het huwelijk van Elie is gebaseerd op wederzijds respect. Het begrip uit liefde trouwen is wat lastig voor hem, maar hij neemt zijn huwelijk én zijn gezin serieus. Doordat hij zich in zijn werk steeds verder ontwikkelt met name door de internationale contacten, loopt hij wel het risico dat er een kloof ontstaat. Daar is hij zich van bewust en hij probeert haar zo goed mogelijk mee te trekken en haar eigen uitdagingen aan te gaan. Want zegt hij: ik respecteer mijn vrouw, mijn vrouw respecteert mij. Dat siert hem! Heb al een paar keer gevraagd of hij wel echt een Rwandees is. Tuurlijk, is dan zijn antwoord. Wat mij betreft in ieder geval niet de doorsnee Rwandees.

Zondag
Franckson is vandaag beter bij de les. Waarschijnlijk was hij gisteren eigenlijk te moe, wat ik ook snap. Hij heeft nog geen tijd gehad om te settelen, wordt gelijk overal in gesleept en we storten een hoop informatie over hem heen. En het kan helaas even niet anders, Elie moet morgen beginnen in Kayonza. Voordeel is wel dat Franckson uit een Afrikaanse cultuur komt, dus dat zal voor hem niet zo’n grote verandering zijn. Qua dagelijks leven en ook het onderwijssysteem is nagenoeg gelijk.

Hij maakt nu wel notities, vraagt goed door. Wordt hopelijk een serieuze collega die het team aan kan sturen én met ons kan samenwerken. Wat fijn is, want niet alle internationale collega’s (zeker degenen uit Afrika of Azie) nemen hun werk even serieus. Er lopen hier een paar portretten rond die zich naar hun SLFs of andere Rwandezen echt verschrikkelijk gedragen, zoals tegen ze schreeuwen. Die blijven hangen in de hierarchie van hun eigen land.

We zijn al voor tienen klaar! Met Elie naar het station om door te reizen naar Kayonza. Waar hij naar zijn gezin kan en ik incheck in het hotel om morgen op het sub-office te werken. De buschauffeur is zo vriendelijk om me nog wat verder mee te nemen dan het busstation en me bij Silent Hill af te leveren. Scheelt 30 minuten lopen met zware bepakking.

Maandag
Een stuk tekst getypt op mijn telefoon omdat ik (sufferd) de oplader van mijn laptop in Kayonza heb laten liggen! Gelukkig ga ik daar overmorgen weer heen, Elie bewaart mijn oplader zolang.
Hebben de hele dag weer samen aan verschillende data en klussen gewerkt. VSO krijgt door dat Elie een hele goede serieuze DTA is. Hij is zelf heel verbaasd, er zijn nu managers die zijn telefoonnummer doorgeven aan anderen die hulp nodig hebben, Anders (de hele grote baas van BLF) heeft hem persoonlijk gevraagd of een acting DTA ook een DTA kan zijn en Philbert belt hem nu ook om dingen te vragen. Heb hem gezegd dat hij veel te bescheiden is maar tegelijkertijd is dat natuurlijk ook zijn kracht.
En heb hem vandaag gevraagd of man en vrouw in Rwanda eigenlijk wel goed bevriend kunnen zijn. Hij was zeer resoluut: in de Rwandese cultuur kan dat niet. Goed bevriend zijn, kan alleen in je huwelijk. Als je single bent en je raakt goed bevriend met iemand van het andere geslacht, wordt er verwacht dat je met elkaar trouwt. Onze vriendschap wordt beschermd door het feit dat we collega’s zijn. Als we dat niet waren, had het niet gekund. Daarnaast heeft hij al vaker met Muzungus gewerkt en meer geleerd over andere culturen. Hij is open minded, houdt niet voor 100% vast aan zijn eigen cultuur maar respecteert deze wel. Wij kunnen samen overnachten in een hotel (ver van elkaar, daar zorgt het hotel wel voor) en samen een Fanta…… drinken op het terras omdát we collega’s zijn. Zijn vrouw weet dat hij veel met mij werkt, dat we veel lol hebben en dat we gesprekken als deze voeren.
Ze begrijpt en respecteert dat, zegt hij.
Ik moet zijn gezin maar eens snel ontmoeten......... wordt er steeds nieuwsgieriger naar.

De terugreis vandaag was er 1 om niet te herhalen. Ben pas om 5 uur weggegaan, moest 20 minuten wachten op de 1e bus naar Kabarore. Het werd een Yahoo bus in plaats van Excel. Bijzondere trip. De buschauffeur had wat strubbelingen met wat mensen in de bus die of niet hadden betaald of te ver meereden. Zijn portier floepte steeds open. Onderweg had hij 2 akkefietjes met een Excel bus die hem in wilde halen wat hij blijkbaar niet wilde en dus ging hij harder rijden. En troefde hem vervolgens weer af op het eerstvolgende busplein. Het werd schemerig en de bus voldeed niet echt aan goede verlichting, volgens mij. Er kwam namelijk iemand naast ons rijden en de passagier hield een heel verhaal. En tegenliggende vrachtwagens en auto’s deden hun groot licht aan of knipperden met de lichten. Daarna werd het donker en langs de weg lopen dan ook nog steeds mensen en kinderen die niet meer te zien zijn. Denk zelfs dat er iemand is aangereden. Niet door ons, maar door een truck. Die stond stil op de weg en er lagen afgerukte groene takken voor en achter als markering, grote groep mensen langs de weg om 2 zittende, huilende vrouwen in de berm.
Ik ben gelukkig wel veilig aangekomen maar gelijk besloten om de volgende keer in het hotel te blijven en dan de volgende ochtend heel vroeg te vertrekken. Veel veiliger. Wilde VSO niet onnodig geld uit laten geven, maar FOO Theo heeft gelijk. Nachtje na het werk boeken is veiliger.
Gelukje! Er waren eieren te koop en met een pak melk en pinda’s weer wat eten in huis. Kwam Anna en Olive nog tegen en even bijgekletst. Ik loop langs de hoofdweg terug en er komt al gauw een meisje van een jaar of acht naast me lopen die boodschappen heeft moeten doen. We lopen samen op, ze kijkt voortdurend om zich heen. Het lijkt erop dat ze zich veiliger voelt naast mij. Dus pas ik mijn tempo beetje aan. Geen probleem. Ze zegt keurig bye als ze af moet slaan naar huis, dicht bij mij straat.

Dinsdag
Samen met nieuwe SLF Emmanuel en SLF Bigabo (die zo vriendelijk is om ons te supporteren) doen we een bezoek aan de sector PLC van Gitoki. Dit is een bijeenkomst (Professional Learning Commitee) van headteachers van deze sector en wordt geacht maandelijks plaats te vinden.
Als BLF proberen wij hier bij te zijn in een adviserende rol en er wordt geacht ons op de agenda te zetten. Het plannen/bijwonen van deze PLCs was het afgelopen jaar verschrikkelijk. Ik heb beloofd er nu een speerpunt van te maken. Als ze ons op tijd inlichten, geef ik prioriteit aan het bijwonen van hun PLCs. Broodnodig om door te laten dringen dat BLF iets is om serieus te nemen.
En dus niet zoals vanmorgen dat een HT van Rugarama sector mij om 06.30 uur een appje stuurt dat er vandaag een PLC van zijn sector is. Dat krijg ik dan niet meer voor elkaar.

Was een goede meeting! Deze HTs hebben een aantal klassen van de school bezocht en feedback gegeven aan hun collega. Ingezoomd op data-analyse en waarom dat zo belangrijk is. En kon mooi even terugblikken op de orientaties van hun SSLs en hoe ze van plan zijn deze te gaan supporteren zodat ze hun werk kunnen doen. Ruimte maken in hun lesrooster, bijvoorbeeld!

Mama Ali haalt haar gemiste kans om huis en was te doen, in. Queenie komt spelen, het is echt een slim meisje! We spelen memory, wat ze heel gauw door heeft. Allerlei oefeningen met pittenzakken voor de coördinatie en breinstimulatie en volleyballen in mijn woonkamer met een strandbal. Ze heeft veel plezier!

Woensdag
En weer op naar Kayonza! Ben er net voor half 9, Elie is er al. Hij heeft ontzettend veel zin om weer in dit kantoor te werken en is de materiaalkamer aan het opschonen. Even later komt ook Frackson aan en Emmanuel, acting DTA van Kayonza die vandaag zijn laatste klus afrond omdat Elie het vanaf nu van hem overneemt. Heb even een 1 op 1 gesprek met hem om te peilen wat hij ervan vindt dat nu geen DTA meer hoeft te zijn. Hij vindt het absoluut niet erg: this job is too complicated, zegt hij. En hij kent Elie goed en is blij dat die nu de leiding overneemt.
Manager David moet met de bus vanuit Kigali komen en stuurt een bericht dat hij laat is. Maar we kunnen alvast beginnen met het samenstellen van ons rapport. Ik doe eerst mijn eigen klussen, heb eindelijk een printer tot mijn beschikking. Heerlijk! Print een goede voorraad van alle formulieren die de komende tijd nodig zijn. Als David er eenmaal is, zie ik al dat hij platgegooid is met mailtjes en hij wordt continu gebeld. Dus vraagt hij nog een keer of wij zelf het rapport willen samenstellen en vraagt een vrijwilliger. Elie zegt na 30 seconden: ik wijs Monique aan. Ja joh, doe mij die rotklus! Maar denk ook dat het op deze manier het snelste gaat. Van Elie had ik het rapport al ontvangen, dus die gaat voor David andere klussen doen. Ik zit dus het rapport samen te stellen met aan ene kant Emmanuel die ongeveer in mijn laptop kruipt om het allemaal te volgen en aan de andere kant Frackson die op deze manier wordt ingewerkt in welke informatie er allemaal in het rapport moet. Heb het na anderhalf uur voor elkaar. Daarna sleep ik David uit zijn kantoor, we willen lunchen. Hiervoor moeten we eerst 20 minuten lopen en met 3 Rwandezen en 1 Malawiaan schiet het niet echt op. Er raken 2 Rwandezen en 1 Malawiaan steeds meer achter. Uiteindelijk ga ik er maar tussen lopen en het tempo opvoeren. David grijpt onder het lopen mijn hand en dat is de gelegenheid om hem uit te leggen wat dat in mijn cultuur betekent. Hij is oprecht geïnteresseerd en vervolgens hebben we nog een heel gesprek over homoseksualiteit en LGTB. Wel knap: hij worstelt hier echt wel mee maar geeft wel de SIG-training hierover en doet dat eigenlijk best ok! Na de lunch is mijn FOO Theo ook in het sub-office met de VSO car en hij wil me persé daarmee naar Gatsibo brengen. Hij gaat nog net niet op zijn knieën maar vraagt het wel 5 keer. Ik vind het ook wel prettig, scheelt me weer een busrit. En omdat ik vanochtend al veel heb kunnen doen, hoef ik eigenlijk niet in Kayonza te blijven overnachten. Vandaag teruggaan betekent dat ik morgen weer een vergadering met HTs kan bezoeken in een adviserende rol. Met Elie besloten dat wat we nog samen moeten doen, niet echt haast heeft. En dus mag Theo me meenemen naar Gatsibo, waar hij heel erg blij mee is. Heb hem al een hele tijd niet meer gezien en gesproken. Hij heeft bijna de hele rit zijn hand op mijn bovenarm of aait over mijn hoofd. In andere omstandigheden zou ik dat ongemakkelijk vinden, maar inmiddels ken ik hem goed genoeg om te weten dat het een manier is te laten weten dat hij me graag mag en dus kan dit. In Rwanda dan. En omdat we collega’s zijn. Hij checkt even gauw mijn huis of alles nog in orde is en vertrekt dan naar het hotel. Morgen wil hij een veldbezoek doen en mijn nieuwe SLF een verrassingsbezoekje bezorgen. Ik zoek dus nog even uit waar mijn SLF morgen uithangt. Heb nog een lang Whatsapp gesprek met mijn andere SLF Bigabo, die graag van volunteer naar international volunteer wil, dus in een ander land aan de slag. VSO Rwanda heeft een oproep gestuurd naar alle national volunteers en hij is erg geïnteresseerd. Of ik hem wil begeleiden in dit traject.
Zag Elie ook al naar deze mail kijken vanmorgen, maar eens checken of hij ook dit idee heeft opgevat.

Donderdag
Geregeld dat ik pas om 10.30 uur op de school van Olive hoef te zijn. Ben heel benieuwd, ik ken Olive alleen privé, dit is de eerste keer dat ik in functie haar school bezoek. Maar wel fijn dat ik pas om 10.15 uur weg hoef. Kan ik even rustig opstarten.
Weer een goede vergadering! Met 10 HTs, de director of studies en de onderwijsinspecteur doe ik eerst een lesobservatie (met de onderwijsinspecteur en Gilbert, mijn favoriete HT) in een P3 met weer meer dan 60 kinderen. De leraar begint goed door kinderen te vragen wat ze later willen worden. Leuk vanuit de kinderen de les opbouwen. Helaas raakt hij daarna verstrikt in wat hij ze wil laten zeggen. Ze moeten zelf komen op woorden als farming, making and repairing, cooking, defending the country. Dit weten ze wel in het Kinyarwanda maar in het Engels is het lastig. Ik adviseer hem om de woorden die hij ze wil laten zeggen, vooraf kriskras op het bord te schrijven en een paar keer met ze door te nemen. Daarna kunnen kinderen bij het beroep bedenken wat diegene doet en hebben dan steun aan de woorden op het bord. Hij gebruikt de pupilactivity books, de intentie is goed. Alleen gaat hij ze zelf uitdelen en dat kost veel tijd en hij heeft geen overzicht meer. Adviseer hem om 2 of 3 pupils hiervoor verantwoordelijk te maken en ook voor het innemen. Zodat hij overzicht kan houden – goed klassenmanagement is heel belangrijk met zóveel kinderen. En ineens gooit hij er een liedje in, wel Engels, maar de bedoeling ontgaat me. Daarna moeten ze een schrijfoefening doen uit het pupilbook: de woorden compleet maken door er een letter voor te zetten. Dus voor .octer komt de d, voor .armer de f, etc. Echter, er zijn niet genoeg notebooks en pennen. Ze moeten dus samenwerken en dat lukt niet. De slimmerikken schrijven snel de woorden in hun schrift, de rest zit erbij en kijkt ernaar. Advies: gebruik de show-me-boards uit de ECMbox! Er zitten er meer dan 60 in en je kunt ze ook zelf maken. Alle kinderen kunnen de oefening dan doen! En je kunt heel snel checken of ze het goed hebben gedaan.
En tot slot: leer de namen van je leerlingen! Dat gaat je zoveel opleveren!
Deze feedback kon ik helaas niet 1 op 1 geven; alle geobserveerde leraren werden bij elkaar geroepen en we hebben allemaal onze bevindingen gedeeld. Gelukkig gaven de HTs ook veel positieve feedback. Maar voor de leraren was deze setting niet zo fijn, denk ik.
Dus heb ik naar alle leraren uitgesproken dat ik het ontzettend waardeer dat ze zó hard werken en zó hun best doen om aan zóveel kinderen tegelijk les te geven. Dat het niet gemakkelijk is! En laat de HTs ze flowers en applaus geven.
En kan het niet laten om nog maar eens te vermelden dat de Toolkits en de andere materialen van BLF het ze wat makkelijker kan maken als ze ze gaan gebruiken.
Wederom was dit een goede vergadering! De presentatie over de SSLs orientations viel in goede aarde, ze willen heel graag die informatie ontvangen! Er wordt zoveel over hun hoofden heen besloten, hun leraren worden zo vaak weggeroepen zonder dat ze eigenlijk weten waarvoor: een training, een groepsmeeting of een test. Allemaal met de goede bedoelingen, maar ze raken zo wel de controle kwijt en dan krijg je hakken in het zand.
Daarna is er eigenlijk nog lunch in Kabarore waar ik voor uitgenodigd word. Maar ik voel me de hele ochtend al niet zo heel erg fit, mijn darmen zijn wat van streek én dan valt het lokale Rwandese eten niet zo goed. En niets eten tijdens de lunch is erg onbeleefd. Dus verontschuldig ik me met deze reden en ga lekker naar huis.

Eenmaal thuis heeft Elie eindelijk Skype op zijn laptop kunnen knutselen en we doen een proef! Haha, ik zie in beeld een donkere cirkel (zijn hoofd) en de omtrek van 2 oren. Niet echt prettig om tegen te praten. Even een goede plek uitzoeken zonder tegenlicht en je scherm wat bij draaien graag. En ja hoor, mijn vermoeden was juist. Hij heeft zich inderdaad ook aangemeld om te kijken of hij een international volunteer kan worden ergens. Ik zie een big smile als ik hem ernaar vraag. Een hele uitdaging, Elie! Vooral als je nog nooit buiten Rwanda ben geweest en ook in je eigen land niet veel hebt gereisd. En wat zal dat voor je gezin betekenen? Kunnen ze mee, wil je ze achterlaten? Allemaal vragen die hij pas in het proces kan gaan ervaren, denk ik. Maar denk ook zeker dat hij een hele goede internationale kan zijn, hij heeft zoveel skills!
Ben heel benieuwd naar dit vervolg!

Louise zit sinds dinsdag in Nepal, die begint aan een nieuw VSO avontuur.
Gerjanne heeft een visum voor 3 maanden, in die periode moet ze zich bewijzen, en ze is druk bezig met een sport- en spel evenement in haar dorp. Met o.a. leerkrachten, de voetbalcoach, Eliah als basketbalcoach en Mutujoba ook als begeleider. Er vallen steeds meer kwartjes op de goede plek in dit proces, ze gaat als een speer!

Vrijdag
Vandaag werk ik vanuit huis, even wat gas terug na 11 dagen achter elkaar overal naar toe om te supporteren en mijn werk te doen. En zoals vaak, als je de tijd en ruimte hebt, stort ik emotioneel en fysiek wat in. Veel dutjes op de bank en er komen emoties bovendrijven: fijn zo'n vriendschap maar moet je straks weer achterlaten, ik ben hier nog maar 4,5 maanden, die vliegen voorbij! Weet ook nog niet zo goed waar ik aan toe ben; ik sta met 1 been in Nederland en met 1 been in Rwanda, zo voelt het af en toe.
Pfffff, lastig!

Note:“the views expressed in this blog are the author’s own and do not necessarily reflect those of VSO”