Zaterdag:
Ik reis terug met Elie (je zegt Ellie) mijn collega uit district boven mij. Hij is Rwandees, 42, getrouwd met 2 kids van bijna 4 en 9 (Anders en Davina). Zijn gezin woont dus in een ander district. Gelukkig is zijn vrouw ook teacher en kunnen ze tijdens de komende vakantie van 2 maanden naar zijn district komen. Ons werk loopt namelijk wel door.
Halverwege de busreis bedenkt Elie dat hij water nodig heeft. Dus bij de volgende stop verlaat hij de bus, na de driver ingelicht te hebben. Hij blijft wel heel lang weg, ik zie hem op zijn dooie akkertje shops in en uit lopen én de driver is hem, denk ik, vergeten want die begint langzaam weg te rijden. Ehm, wat doe ik nu? Kijk nog maar eens uit het raam en dan zie ik dat hij ook ziet dat de bus al rijdt. Met een grote glimlach versnelt hij ietsjes zijn pas, waar ik zou gaan rennen! Dat gaat hij zo niet redden en mensen achter mij beginnen nu ook “driver” te zeggen. Ik hoor mezelf ho, ho, ho, roepen. Haha, dat vinden ze achter mij natuurlijk weer hilarisch. Als Elie al weer naast me zit, roepen zij nog ho, ho, ho. Op zich was het geen ramp geweest voor mij. Ik had bij mijn stop gewoon zijn tas meegenomen en op de volgende bus gewacht waar hij dan waarschijnlijk in zou zitten. Voor hem was het zuurder geweest, want dat had betekend dat hij dubbele kosten had.
Ik heb, bij het uitstappen van de bus, eieren ontdekt in een shop en ga dus met eieren, melk en brood naar huis. Yes! Mijn huis staat er nog en het ziet er allemaal prima uit. Mijn tomaten zijn nog redelijk, ik hoef er maar 1 weg te gooien. Dat is wel een dingetje, precies uitkienen hoeveel voedsel je in huis haalt totdat je vertrekt én dat je ook nog wat in huis hebt als je terug komt.
Ik heb goed en stevig geluncht, dus red ik het avondeten met 2 boterhammen met pindakaas en een banaantje. En ……. Ik kan zelfs een film kijken die ik in het hotel heb gedownload op mijn telefoon. Lekker!

Zondag:
Louise komt voor brunch. Ik heb eieren, tomaat en ui en zij brengt als verrassing kaas mee. Dus kan ik voor de brunch een omelet maken die prima smaakt. We kletsen lekker bij, haar hoofd begint zo langzamerhand op vertrekken te staan. Ze wil ergens in december vertrekken en er moet nog veel geregeld worden. Ze heeft via Unicef gereageerd op een sollicitatie voor Syrië als speltherapeut, ik vind het nogal heftig! En er loopt nog iets in Ethiopië. Maar tussendoor wil ze naar Mexico, naar haar zus, die een tijd geleden haar man verloren is. Het is haar niet gelukt om met compassionate leave te gaan omdat haar homeland de UK en niet Mexico, wat heel vervelend voor beiden was! Ze had natuurlijk wel kunnen gaan, maar dan had ze haar vliegreis zelf moeten betalen en dat geld had ze niet.

We bedenken dat het leuk zou zijn als we voor haar vertrek nog een paar dagen samen kunnen reizen in de buurt: Het nationaal park Akagera ligt bijna in onze achtertuin (26 km verderop) en in het noorden kun je naar de vulkanen, begrijp ik. Is ook niet te ver weg. Ik moet dus proberen de maand november zo in te plannen, dat ik 2 dagen achter elkaar capacity building kan doen met mijn team en dan een paar dagen kan reizen.

We hopen komende zaterdag een spelletjesmiddag te kunnen organiseren voor een paar van haar en mijn nationale volunteers. En wat vrouwen van het Peace Corps (Amerikaanse vrijwilligers) die hier ook in scholen werken. Ik ben ze nog niet tegengekomen maar Louise heeft die contacten en ik neem ze graag straks van haar over. Met wat snacks en spelletjes als pictionary en galgje. Wat hier dus niet met onze gebruikelijke tekening kan, iemand “ophangen” ligt gevoelig. Louise vertelt dat ze, om kinderen te leren wat hun lichaamsdelen zijn, een puzzel van karton heeft gemaakt. Je moet dan alleen niet beginnen met de hele puzzel en er dan de onderdelen van afhalen. Dat wordt niet gewaardeerd en de oorzaak ligt natuurlijk in de genocide. Dus begint ze andersom en maak je het lijf door onderdelen bij elkaar te leggen en dan kan het wel! Huup, huup, barbatruc!

Ze is bezig met afscheidskado’s voor haar scholen: een zelfregistratiesysteem voor de kinderen met groene en rode stokjes die in een rijstzak geprikt kunnen worden. Er moet namelijk elke dag worden geregistreerd hoeveel jongens en meisjes er in de klas zitten. Louise wil dat kinderen ’s morgens zelf komen, een groene (meisje) of een rode (jongens) stok pakken en die in de rijstzak prikken. De leerkracht hoeft dan alleen nog maar te tellen. Ze maakt ze van satéstokken (brochettes) en het is een heidens karwei. Allereerst wilde ze heel veel brochettes verzamelen: dus heeft ze in een winkel gevraagd of iemand voor haar 20 zakjes met brochettes wilde inkopen. Gevolg: deze persoon belde een restaurant en vroeg of ze 20 brochettes wilden maken (de stokjes met vlees eraan). Taalprobleem, haha! Nu heeft ze zere handen van de scherpe punt eraf knippen (geen goede schaar of zaagje). Als ik de tijd kan vinden deze week, ga ik haar even helpen.

Maandag:
Ik typ het bovenstaande dus, terwijl ik al 2 uur wacht op de start van een meeting met de District Director Education, 14 Sector Education Inspectors, headteachers, mijn SLF’s, mijn DEM, mijn FOO.
Ik was hier om 09.00 uur, kreeg om 09.08 uur een berichtje van David dat ze onderweg waren en dat ze nog steeds in gesprek waren met de DDE om haar naar de meeting te krijgen en zoveel mogelijk SEOs en headteachers. Als hij 2 uur later binnen komt lopen, is hij niet blij. Er zijn te weinig mensen, terwijl de DDE zelf de meeting heeft verschoven. Ik heb haar niet nog niet gezien…….

Goede gewoonte: er is eerst nog een heleboel eten en African tea. David schuift even naast mij en maakt excuses. DDE is pas vanmorgen om 08.00 uur mensen gaan informeren dat de meeting vandaag was. David vertelt dat dit ook de cultuur is, maar hij baalt dat het in mijn 1^e grote meeting zo verloopt. Ik ben al meerdere keren gewaarschuwd, David! Ik accepteer het gewoon, ik kan dat toch niet veranderen. Iedereen moet tussen de 1-2 uur op de motor zitten om hier te komen. Tot overmaat van ramp begon het ook nog eens te regenen wat betekent dat ze eerst weer wachten tot het droog wordt, voordat ze vertrekken. Het is nu 11.25, zie nog steeds geen DDE en er zijn nog steeds lege stoelen. Heb nu al wel een paar headteachers zien binnenkomen van mijn schoolvisits.

Heb wel wat kunnen werken, maar nu snap ik de tip van Maaike pas echt: ”neem een goed boek mee naar meetings”.
We doen de teabreak voor de mensen die tussendoor aankomen maar tijdens de vergadering. Je African Tea (gemberthee met melk) schijn je te moeten slurpen én tijdens het eten moet je smakken en/of boeren. Daar kijkt niemand van op (gelukkig doen ze het niet allemaal). Net als het feit dat je hier geen zakdoek gebruikt om je neus te snuiten, je snuift het gewoon weer naar binnen.
Omwille van de tijd denkt David dat het handig is om een groot deel in het Kinyarwanda te doen. Ik heb Jean de Dieu aan de ene kant van mij en Theo aan mijn andere kant om te vertalen. Jean de Dieu doet zijn best maar zijn Engels is niet zo goed te verstaan. Het is ook helemaal geen goed idee, David! In het Kinyarwanda praten ze veel langer om iets duidelijk te maken dan in het Engels. Want daar hebben ze dan niet zoveel woorden voor. Dus wat hij in 1 uur wilde doen, duurt nu 3,5 uur. Wel weer grappig, bij een compliment of een applaus, zeggen ze: “Flowers to you” en wapperen ze met hun handen in de lucht. Ook al duurde het allemaal lang, ik heb me wel vermaakt! David had 1 onderwijsinspecteur als “timekeeper” aangewezen en die deed dat vol overgave. Niet dat het wat uitmaakte, er werd verder niets mee gedaan, maar ik moest er steeds vreselijk om lachen. Verder waren er 2 “minute-takers”. Ik hoop dat jullie mijn verwarring snappen. In mijn beleving is een timekeeper een minute-taker. Maar nee, dat zijn dan dus de notulisten. Er wordt veel gelachen en er worden veel grapjes gemaakt. Resultaat van deze vergadering: over 3 weken willen de headteachers een training van mij en mijn SLF’s over de ECM’s. Dat zijn de rekenmaterialen die BLF op elke school heeft aangeleverd en die bij de meeste scholen ongebruikt in hun box blijven zitten. Onder het mom van: er zijn er te weinig zijn voor 3 klassen. Dat is ook zo, het is de bedoeling dat je van kosteloos materiaal meerdere exemplaren maakt voor de kinderen, daar hebben wij dan weer een resource book voor. Maar eigenlijk weten ze niet wat ze ermee kunnen. Er is wel een oriëntatie geweest voor teachers, maar dat is allemaal weggezakt en ze vinden het nog steeds heel eng en moeilijk, een uitzondering daargelaten. Ik heb zelf zo’n box ook nog niet gezien! Alleen wat foto’s. Dus ga ik twee dagen capacity building doen met mijn SLF’s op een school om hun box te kunnen gebruiken. Aan de selfstudy; ik moet nog 2 dikke pillen hierover doorlezen op mijn computer. En hopelijk ploppen de ideeën dan vanzelf omhoog…….. En ha fijn! Ik krijg support van Selina die er lucht van krijgt dat ik met headteachers ga werken en zij wil graag aansluiten. Selina was eerst DTA en is nu SLA (sector leadership advisor). Zij werkt dus met headteachers en in haar DTA tijd heeft ze de trainingen aan de teachers ook gedaan. Top! Alle hulp is welkom!
En als afsluiting van de vergadering, de groepsfoto! Haha, ik heb een serie van 19 foto’s, gemaakt door Theo, waar je goed kunt zien hoe je zo’n groepsfoto in Rwanda organiseert. Ik sta op mijn plek, voor de rest loopt de helft door elkaar om aanwijzingen te geven en de andere helft staat nog op hun gemakje te kletsen en let niet op.
Na de lunch plan ik met mijn SLF’s de maand november in én dan met 6 moto’s naar mijn huis. Daar liggen dossiermappen die naar alle scholen moeten. Iedereen telt het juiste aantal af en neemt ze, op de één of andere manier, mee naar hun eigen sector. Gelukkig heb ik tape in huis om er pakketjes van te knutselen en kan ik wat tasjes uitlenen. Geklemd tussen driver en passagier gaan de mappen mee op reis; 1 – 1,5 uur op de moto.

Dinsdag: regelochtendje thuis. Allerlei verslagen maken van meetings, planning van november doorsturen, dringende mails naar kantoor omdat mijn bankrekening, visum en internettegoed nog steeds niet geregeld zijn (wat dus al lang klaar blijkt te liggen op kantoor!). Als mijn FOO Theo of DEM David dat nu even ophalen deze week en meenemen naar Gatsibo, ben ik heel blij!!!
In de Whatsapp groep van de DTA’s vraag ik om wat ideeën voor mijn capacity-building en daar komt genoeg reactie op, heel fijn!

Na een onweersbuitje te hebben afgewacht en de zon weer lekker schijnt, loop ik naar de markt voor de nodige boodschappen. Het is dan 14.00 uur en mijn favoriete tijd om het dorp in te lopen. Kids zijn op school of thuis in huis, mensen zijn op hun werk en het is dus wat rustiger dan rond 16.00-17.00 uur. Ik heb inmiddels een binnendoor route, wat me heel wat groeten scheelt onderweg. De mensen die ik nu tegenkom wonen ook in deze straat die uitloopt op mijn huis én die ga ik wat meer herkennen. Het loopt ook langs een school die bij een kerk hoort. Kerkscholen horen in principe niet bij mijn scholen omdat het geen regeringsscholen zijn. Ik heb al gemerkt dat er veel meer discipline is. De eerste keer dat ik langsliep, kwamen kinderen heel enthousiast en schreeuwend aangehold, maar werden ook meteen tot rust gemaand door een leraar die ook buiten liep. Dus nu zwaaien we én als er toch eentje te enthousiast wordt, maan ik ze ook maar tot rust met gebaren. Zwaaien mag, schreeuwen niet.
Ik besluit te kijken of Anna zin heeft om mee te gaan naar de markt. En dat was een goed besluit! Ze gooit haar shop op slot en wandelt op haar dooie akkertje mee naar de markt. Natuurlijk komt ze onderweg vriendinnen tegen en moeten we af en toe even stoppen. Voordeel van met haar boodschappen doen, ze weet bij wie ze het beste iets kan vinden én de prijzen zijn beter. Ik koop weer wat groentes, avocado’s, uien, bananen en knoflook (wat zij heel erg vindt stinken en inderdaad, de hele weg terug heb ik knoflooklucht om me heen). Louise heeft me getipt voor droge worst en die weet ze ook te vinden in één van de winkeltjes. Anna vindt de worst vreselijk en veel te duur (600 Rwfr = 60 cent). Dat is ook duur vergeleken met andere prijzen, maar…… omdat ik hier geen vlees/kip durf te kopen, geven een paar blokjes van die droge worst je eten net wat extra.

Thuis al even geproefd én hij is behoorlijk pittig! Salami x 3, denk ik. 3 plakjes in je eten is genoeg!
Heb bedacht dat ik vanavond hutspot eet! Met blokjes worst erdoor. Past niet bij het weer hier, maar ik lees gewoon de weerberichten van Nederland en dan kan het volgens mij wel.
Ik ga haar vaker meevragen; ze leert me hoe de prijzen in elkaar zitten (1 banaan = 50 cent), kleine avocado’s ook en kleine groene paprika’s idem. Ze wijst me groentes aan die ik niet ken, zoals dodo wat een soort spinazie lijkt te zijn. Ik heb dan weer de neiging om van alles te kopen, maar dat is gezien de houdbaarheid weer niet verstandig. Ze vertelt ook waarom iets goed is voor je gezondheid. Dat lijkt hier toch een issue, bijvoorbeeld honing, gember en knoflook, zelfs David heeft er verhalen over waarom je dat moet eten voor je gezondheid.

Anna woont om de hoek bij mij, elkaar bezoeken is nog niet gelukt, maar dat komt. Ze heeft 6 kinderen, waarvan de oudste 16 en de jongste 1,5. Eerst 4 meiden en dan nog 2 jongens. Zoals ze hier in Rwanda gewend zijn, is er bij haar in huis overdag een meisje/vrouw om voor de kinderen te zorgen én een jongen/man om te koken. Elie vertelde me ook al dat zijn kinderen overdag thuis zijn met de housekeeper en hetzelfde geldt voor Tharcille. Zo kunnen beide ouders werken en de armsten hebben zo ook werk en een (wel heel klein) inkomen. Van Elie begrijp ik dat de overheid dit eigenlijk wil veranderen, omdat housekeepers, cooks en guards mensen zijn zonder opleiding. Vinden ze het uitbuiting? Ik vraag me dan alleen af hoe die mensen dan hun kost moeten verdienen?

De hutspot smaakt heerlijk! Ik heb vanavond mijn hoofd maar weer eens in een emmer gestopt, daarna wat wasjes gedaan, de afwas gedaan én daarna nog, deels uit verveling/bezigheidstherapie, alle lichtknoppen in huis eens schoongemaakt. Die zagen er heel vies uit, wat in feite gewoon de gele kalkverf van de muur is die over de knoppen en stopcontacten heen is geverfd en daar dan weer de stof op van buiten. Bij elke geringe aanraking floept het licht uit, vertrouw de bedrading achter de knopjes niet helemaal, maar met wat precisie lukt het toch. Geen schok, ik leef nog én ik heb schone lichtknopjes! Hoe blij kun je zijn!

Morgen weer een dagje het werkveld in: uur op de moto naar een school van Esther, waar een PLC zal plaatsvinden. Een Professional Learning Community, van 5 headteachers en een onderwijsinspecteur, 2 van mijn SLF’s en ik. Heb helaas geen agenda kunnen onderscheppen, dus ik ga het maar weer gewoon ervaren. Begrijp van mijn collega’s dat het in het Kinyarwanda zal zijn.
Ze willen nog weleens overschakelen op het Engels als de DTA erbij is maar de praktijk leert ook dat niet alle headteachers dan zeggen wat ze eigenlijk willen zeggen (omdat Engels dan weer te lastig is). Dus zal Esther moeten vertalen, ik goed luisteren en vragen naar hun ervaringen met ons BLF project. En dat moet dan, volgens mij, weer teruggekoppeld worden naar Selina (SLA) die dan haar NLLs weer kan aansturen, die de LLLs (headteachers) weer moeten ondersteunen. Ja, ja, BLF is een heel systeem van mensen en afkortingen. We hebben ook nog SNECOs rondlopen en komend jaar komen er ook nog SLFs bij voor Engels en voor Mathematics. Snappen jullie het nog?
Ergens denk ik dat het dit keer herhaling zal zijn van gisteren, daar waren deze headteachers volgens mij, ook. Ga het zien! Vroeg naar bed!

Woensdag
Dagje werkveld: die begint weer veel te laat. Ik moet weer Auguste bellen om 08.10 uur. Yes, I am coming. Even later belt hij mij: ik ben bij bank, ik moet geld hebben om benzine te kopen. Ben zelf nog niet bij de bank geweest maar hoor altijd dat daar hele lange rijen staan. Blijkbaar heeft hij gisteren niet bedacht dat hij voor vandaag benzine in zijn tank moet? Om 09.00 uur is hij er dan eindelijk. Ik benadruk maar even dat hij gewoon veilig moet rijden. We zijn te laat, maar ik moet wel heel aankomen. Onderweg worden we 2x aangehouden door de politie, die zijn aan het controleren op de hoofdweg. Auguste moet bij de 1^e zijn motordriversvergunning laten zien en bij de 2^e check zijn identiteitsbewijs. Daar wordt een scan van gemaakt. Beide agenten zijn in vol ornaat, gewapend met een joekel van een geweer. Jonge mensen en zeer serieus. Ik groet ze netjes in het Kinyarwanda wat ze even doet glimlachen. Maar verder ben ik niet interessant, het is Auguste waar hun focus ligt.
Aangekomen bij de school, blijkt dat er verder nog niemand is. Iedereen weer druk. Esther belt er wel achteraan, wij zijn er, waar zijn jullie? Ze willen ons heel graag bij deze vergaderingen maar vergeten dat de SLF’s ook hun eigen programma hebben. De vergadering verloopt goed. HT die ik al eerder heb gesproken zit de vergadering voor en doet een jaarverslag van de PLC’s en de actiepunten. En dat doet hij in het Engels, heel fijn. Grote punt van zorg is de absentie van leerlingen. Ze hebben daar wat acties op verzonnen: elke ochtend start met een test, dat moet dan de motivatie van de leerlingen verhogen om op tijd op school te zijn. Ze praten met ouders en gaan op huisbezoek, lijkt me heel goed. Houden absenties bij in een register, bezoeken villagemeetings en met die lijst in de hand wordt er tijdens de villagemeeting de namen genoemd van de kinderen die niet regelmatig op school komen. Ouders moeten dan opstaan en toegeven? dat het klopt. Ik vertaal het maar als een soort sociale controle? En de SEI (onderwijsinspecteur) gaat voordat hij naar kantoor gaat, langs gezinnen, praat met ouders en brengt dan zelf het kind naar school. Vaak is armoede, gebrek aan ouderschap, familieproblemen etc. de oorzaak. Ze proberen wel goed te ondersteunen maar de middelen zijn beperkt. Iets wat de SEI nu probeert te regelen is voor ouders en kind het transport naar het ziekenhuis te betalen. Die jongetje heeft een ongeluk gehad met een bus of auto en is een deel van zijn linkerarm verloren en hij heeft veel pijn. Is dus niet op school. Heb zo het idee dat dit misschien al wel 3 weken geleden is gebeurd…..
De HTs werken veel samen, bezoeken elkaars scholen, observeren lessen en geven feedback en proberen samen oplossingen te vinden voor problemen. Klinkt goed.
Ze waarderen BLF heel erg en willen graag dat ik bij alle PLC’s aanwezig ben. Dat is een onhaalbare zaak, vrees ik. Maar vraag ze om me in ieder geval ruim van tevoren de data te geven en een agenda.
Mijn beide SLFs doen het prima! Houden HTs een spiegel voor en geven goede tips.
Na de vergadering blijkt dat we met zijn allen nog ergens gaan lunchen. In een lokaal restaurant, waar ik zelf niet naar binnen zou stappen. Om de doodeenvoudige reden dat het er van buiten gewoon uitziet als een leeg huisje. Achter dit huis zijn weer meerdere andere huisjes en helemaal achterin is een huis waar we precies met zijn 8en kunnen zitten. Er staan 8 krukjes en 2 lage tafels met pannen erop. Lunch betekent gekookte groene bananen (smaakt wat naar aardappel) in een saus en stukken gekookt vlees erin. Ok, ik schep wel wat op. De bananen met saus smaakt wel, ik waag me aan 1 stukje vlees maar dat lukt niet zo. Het is een soort van soepvlees, maar het vlees van de botten/ribben afkrijgen is niet zo makkelijk. De stukjes die me lukken, smaken goed. De rest bijt gewoon op de botten en pulken die dan weer uit hun mond. Esther doet niet onder voor de mannen. Er komen flinke flessen bier op tafel! En voor Esther en mij een 1,5 liter waterfles. En dan begint het ook nog weer hard te regenen dus kunnen we niet weg. Dus zit ik met 7 mannen en 1 vrouw opgepropt in een donker huisje met keiharde regen en onweer en gespreksonderwerpen als het gebruiken van een condoom (voor hunzelf, wel te verstaan) waar de meningen over verdeeld zijn, kinderen van P6 die onder invloed van drugs/alchohol op school komen en leraren bijten (ik geef nog maar weer mee dat dit een signaal kan zijn van fikse problemen bij ouders) en over de smaak van verschillende watertjes. Ik bedoel maar………
Bij vertrek wordt er geopperd dat ze een volgende keer bij mij thuis komen lunchen, waar woon ik? Ik hou de boot maar wat af, ik kan niet inschatten of dit serieus is of een grapje, dus zeg ik maar dat ik heel ver weg woon en dat ik niet kan koken! Lijkt me geen goed idee om HTs in huis te ontvangen.
In dit district zie ik wel heel veel armoede en leed, zo heb ik het nog niet eerder gezien. Veel invalide kinderen en volwassenen, op krukken, op hun billen schuifelen over straat, veel gebedel, en heel laag niveau. Mensen worden naar me toe geduwd, er wordt met stenen naar geiten gegooid die een bepaalde kant op moeten en 1 van die stenen raken ons groepje bijna. Mensen zien er vies en onverzorgd uit met smerige en kleurloze kleding. Heel anders dan in mijn woonplaats. Dit is dus echt in de binnenlanden van Afrika.
Tot slot: Esther blijkt ook een master te doen, in mathematics wel te verstaan! Wow, slimme dame. Ze heeft transfer aangevraagd want zij moet ook, net als Jean de Dieu, elk weekend naar Kigali reizen. Dus als er daar een plekje vrijkomt, hoopt ze daar te kunnen werken. Met haar master kan ze straks lesgeven op de Universiteit. Ik vind het razend knap!

Ga dit verhaal alvast posten, anders wordt het te lang, vrees ik. Komende dagen staat er niet zoveel op het programma. Wel onze spelletjesmiddag en ik krijg een bezoekster uit Nederland, Nynke is lid van de Raad van Toezicht van VSO Nederland en reist nu in Rwanda. Ze komt 2 dagen, kan mooi de spelletjesmiddag meemaken, slaapt een nachtje (krijg als het goed is een logeerbed hiervoor) en dan weer terug naar Kigali.

Noot: "the views expressed in this blog are the author's own and do not necessarily reflect those of VSO"