Het is nu zaterdag en ik zit nog in mijn hotel. Kan pas na de lunch vertrekken omdat het vandaag Umuganda is en er tot 12.00 uur geen taxi's, bussen en motors rijden. Dus kan ik nog net even dit (lange) verhaal posten!

Ervaringen tijdens schoolvisits
Ooit ontvangen in een school waar de headteacher roept, als hij je ziet: Oh God! Wauw!?
In Rwanda kan dat dus gewoon.

En dan moet je naar het toilet op een school door al dat gehobbel op de moto.
Ik was al gewaarschuwd door Louise. Als je moet, moet je gaan, ongeacht de staat van het toilet. Want zij vermeed de eerste weken de toiletten van school en dat leverde haar een blaasontsteking op. Dus heb ik in ieder geval wat wc papier en handgel in mijn tas voor het geval dat. En gister was het dus zover. Ik wist dat ik nog 2 scholen af moest, deze school zag er op zich wel redelijk uit, dus gok gewaagd. Mijn nationale volunteer Esther gemeld dat ik naar het toilet moest, sleutel halen bij de headteacher, stukje lopen naar een achteraf cementenhuisje met 2 deuren. Hangslot eraf, allebei geen idee wat we dan aantreffen en ja, dan is er dus alleen een stenen gat in de grond. In Thailand heb ik deze toiletten ook wel gebruikt, maar die zagen er dan nog uit als een wc (wit, glad) én er stond een bak water naast om door te spoelen.
Maar even diep ademhalen, wc papier bij de hand, door de knieën én goed mikken!

Deze scholen van Esther liggen dicht bij elkaar, maar wel afgelegen van de bewoonde wereld. Er komen in dit gebied nauwelijks bezoekers. En nu rijden er dan 2 moto’s met passagiers, hoop bekijks hebben we. Het ligt zo afgelegen dat ze zelfs Esther als een mzungu beschouwden toen ze daar net begon. Esther heeft overigens maar 1 arm, het verhaal daar achter weet ik nog niet. Ik heb in eerste instantie een wat afwachtende houding aangenomen, wil niet alles uit haar handen halen, omdat ik niet weet hoe ze zich dan daarbij zal voelen. Ze is er verder super handig mee en het is leuk om te zien dat iedereen haar een helpende hand toesteekt, met formulieren pakken, invullen, bladeren in een boek om iets aan te wijzen etc. Dat gaat als vanzelf. Ze hoeft het niet te vragen. Dus assisteer ik af en toe na gevraagd te hebben of ik kan helpen: aftellen van formulieren bijvoorbeeld.

Tussen de visites door steeds bedenken: regenpak aan of regenpak uit. Ik volg maar wat Esther doet.
Mijn motodriver Auguste had vandaag een extra jasje aan, stond hem heel sjiek. Maar een regenpak aan is not done. Hij was vanmorgen weer te laat! Ik had hem al 2 berichten gestuurd, de avond ervoor en ’s ochtends vroeg, waar hij niet op had gereageerd. Dus belde ik hem maar weer om 07.00 uur. Ik kom er aan, zegt hij dan. Dat duurde nog zeker een kwartier. Hij maakt dan wel zijn excuus. Ik kom er natuurlijk niet achter waarom hij dan te laat is. Louise maakt er bij haar motordriver een punt van als hij te laat is. Op zich moeten wij als internationale volunteers wel het goede voorbeeld geven, ook al is het verder voor niemand een probleem. Ik tip wel Theo, mijn FOO, als het te erg wordt. Dat komt beter binnen, die moet hem ook betalen namelijk. Omdat we nu best laat zijn, zet hij er flink de sokken in op de hoofdweg, merk ik wel. Het is niet druk, de weg is vrij, we halen zelfs de bus in………. Ik heb geen idee hoe hard hij precies rijdt, nu rijden de bussen op zich ook weer niet zo hard, dus vertrouw ik er maar op dat Auguste weet wat hij doet. Op de terugweg moet ik 3x de moto af omdat de bruggetjes te glad zijn om met een passagier overheen te rijden. De bruggetjes zijn ronde boomstammen die over een stroompje liggen en eerlijk gezegd, vind ik het best even eng om over die gladde ronde stammen een weg te vinden terwijl het water eronder stroomt. Kids in een deuk: hoe gaat die mzungu dit doen? Maar weer diep ademhalen en voetje voor voetje erover. Voel me behoorlijk knullig, maar wil ook niet onderuit. We moeten 3 bruggetjes achter elkaar en de kids rennen mee om bij elk bruggetje te kijken hoe het me vergaat. Die hebben wat te vertellen thuis. En als ik dan net weer op de moto zit, plenst er onverwacht regen uit de lucht. Ik ben in 1 minuut kledder……….daar helpt geen regenpak meer tegen, dus ……… gewoon doorrijden Auguste.

2-daagse meeting in Kigali
Woensdagmorgen: beetje nerveus. Vandaag moet ik met de bus naar Kigali reizen omdat ik daar donderdag en vrijdag 2-daagse meeting heb met alle programmamanagers en internationale volunteers. Maar het is me alles meegevallen. Ik had gelukkig een goed plekje in de bus wat wel fijn is als je 3 uur moet reizen. Naast mij een vrouw, Pauline, die op een grote markt 10 minuten bij mij vandaan, een mand met eieren heeft gekocht. Ze vindt het wel leuk om af en toe even te kletsen. Ik vraag me af waarom je bijna 3 uur reist om eieren te kunnen kopen. Bijzonder!
Dan bij het 1^e grotere busstation in Kigali uitstappen, op een motor stappen (met mijn eigen helm) en met 5 minuten sta ik bij het hotel waar ik moet zijn. Dat ging gemakkelijk!

Dag 1:
Hoewel het heel intensief is om bij elkaar gepropt te zitten in een zaaltje naast het hotel, met geen frisse lucht en een flesje water, vind ik het voor mezelf wel heel waardevol. Door de ontmoetingen met andere international volunteers gisteravond bij het eten en vandaag in allerlei activiteiten, krijg ik steeds een beter beeld van wat mijn werk nu eigenlijk inhoudt. Heb tussen de middag mijn programmanager even weggekaapt tijdens de lunch om al mijn vragen te stellen die ik van de ochtend had opgeschreven. Met heel veel sorry’s omdat hij wel snapte dat hij me nog niet goed heeft geïnformeerd, al mijn vragen beantwoord. Heb hem al gewaarschuwd dat er nog meer vragen zullen komen. Ik weet zeker dat het ook geen onwil is, maar ze hebben gewoon geen idee welke informatie je nodig hebt om je werk te kunnen starten. Ik weet mijn vragen ook niet van tevoren, dus wordt de strategie: als ze in je opkomen, noteren en hem weer wegkapen bij wat hij ook aan het doen is. “Learning by doing” wordt het dus. Prima, kan ik wel mee omgaan.
Het BLF programma heeft vanmorgen de handtekening kunnen zetten onder een verlenging. De Rwandese regering vindt het een dusdanige impact hebben op hun onderwijssysteem dat ze ,met hulp van andere stakeholders, het verder door willen voeren. Met name het werken met en coachen van leraren op de scholen zelf (samen op trekken) is de kracht van dit project: je vaardigheden delen met anderen. Van P1-P3 straks ook een slag maken in P4-P6 én een uitbreiding van de pilot in 5 districts van Special Educational Needs en Disability (gehandicapte kinderen naar school zien te krijgen) naar de rest van het land. Die verlenging is tot 2023. Dat klinkt geweldig! Ook al zijn er in het werkveld véél problemen: de mindset van teachers die moeten van een kenniscultuur naar competentiegericht onderwijs, slecht betaald, veel werkdruk, te weinig leraren, taalproblemen, headteachers die er met de pet naar gooien, vriendjespolitiek, dubbele diensten omdat er teveel kinderen zijn en te weinig schoolgebouwen, hele slechte, vieze lokalen, onbereikbare gebieden waardoor het leveren van materiaal en bezoeken van scholen heel moeilijk is en zo zijn er nog véél meer problemen die maar amper getackeld kunnen worden.
Maar langzaam aan zien ze een voorzichtige verandering in mindset van teachers én kinderen die profiteren van deze aanpak (meer betrokken door het werken met materialen, maatjes- en groepswerk; active learning) en dus een betere leeropbrengst voor hen én dus waarschijnlijk een betere toekomst.
Mijn internationale collega's komen voornamelijk uit de UK, we zijn met 3 Nederlandse, en verder uit Uganda, India, Kenia en de Fillipijnen. Erg leuk!
Na deze dag gaat er een groep Kigali in voor football, beer en pizza’s. Ik ben uitgenodigd, maar door alle indrukken, hele dag communiceren in het Engels, te weinig water gedronken (aandachtspuntje) en de warmte heb ik nu een knallende koppijn. En weet ik dat beter mijn rust kan pakken, morgen is er weer zo’n dag. Mijn Kigali social life pak ik een andere keer wel op, ik blijf hier nog wel even.
En na 2-3 uurtjes rusten en diner (wat dan pas tegen 20.00 uur klaar is) beland ik met Maria op het buitenterras van het hotel met een hele leuke live Rwandese band. En wordt het toch nog 23.00 uur voordat ik naar bed ga.

Dag 2:
Wat mij betreft weer goed besteed. Om de komende periode goed te benutten, scholen zijn dicht, maar mijn SLF’s moeten wel gewoon doorwerken, net als ik. We hebben 5 én misschien 6 verplicht op te nemen vrije dagen rond Kerst en Nieuwjaar. Natuurlijk mag je meer verlof opnemen in overleg met je programmamanager. Ik kan me goed voorstellen dat de SLF’s die hun gezinnen elders hebben wonen er graag even naartoe willen. Ik weet het nog niet van mijn SLF’s, maar voor iedereen geldt dat er in de maanden november en december 2x in de week gewerkt moet worden aan capacity building. En in dit geval is dat werken aan het signaleren van leerlingen met speciale behoeftes en welke interventies er in de klas nodig zijn. En dan gaat het om simpele dingen zoals de klasopstelling, je plek in de klas, buddy-systems, contact met ouders, etc. Dat zijn voor hier al grote veranderingen.
Er is een handleiding geschreven waarin veel voorkomende speciale behoeftes worden beschreven met hun interventies. Maar hoe kun je die dan gebruiken in de klas?
In groepen werken we verschillende capacity building trainingen uit, die weer worden gedeeld met elkaar. Goed systeem! Niet allemaal je eigen trainingen bedenken maar samen werken aan verschillende workshops/trainingen die je kunt inzetten.

Bij het ontbijt stort Jonathan onverwacht zijn hart bij mij uit. Hij is 59, komt uit de UK, sinds 2 jaar gepensioneerd, is dit avontuur aangegaan, is hier nu 2 maanden maar heeft het op dit moment heel zwaar! Ik ben verrast, want ik heb gisteren ook met hem en anderen gesproken en toen heeft hij niets laten merken. Achteraf was dat logisch, want aan tafel zat ook een Internationale Vrijwiliger die op dat moment een pittige mening had over mensen die het niet redden en vervroegd naar huis gaan, weinig sensitief. Dat heb ik wel geprobeerd wat te temperen op dat moment, niet iedereen is hetzelfde en soms weet je niet van tevoren hoe je gaat reageren in stressvolle of ongewone situaties. Dus ik ben blij dat hij er nu wel mee komt!
Dit is zijn 1^e Afrika-ervaring, hij heeft tot nu toe alleen nog maar in Europa wat vakanties gevierd.
Zijn start was lastig; er was nog geen huis, dus heeft hij anderhalve maand in een hotel gezeten met slecht eten én geen water. Hij is nu wel blij met zijn huis, vindt het werk heel leuk, geniet ook wel van de motorritjes en het landschap, maar de isolatie valt hem zwaar. Hij kan geen gesprekken voeren met andere gelijkgestemden, fikse taalproblemen, voelt zich heel erg alleen, thuis moet er onverwachts worden verhuisd en dat moet zijn vrouw nu doen met hulp van familie. Hij mist het leventje thuis; zijn vrouw, zijn kinderen en kleinkinderen, zijn honden. Door zich op het werk te storten, redt hij het nog op een van dag tot dag basis, maar zodat het werk helemaal klaar is, begint het denken en dan gaat het mis. Slaapt slecht én dat is natuurlijk ook funest. Hij mist emotionele support. Rwandese mensen zijn heel aardig, echt, maar zij hebben wel een ander perspectief en een andere mindset en kunnen zich amper verplaatsen in jouw cultuurschok.
Ik geef hem het nummer wat ik heb gekregen tijdens mijn voorbereidingen van een Engelse instantie waar je voor emotionele hulp terecht kunt. Nog tijdens de ochtendmeeting stuurt hij ze een mail én krijgt onmiddellijk reactie terug. Hij heeft een telefonische afspraak om 13.00 uur.
Het gesprek met hen lucht hem in ieder geval wat op. Over het je schuldig voelen van het in de steek laten van VSO zijn ze heel duidelijk. Jij bent het belangrijkste, het is het niet waard om emotioneel in de knoei te komen door dit werk. Hij heeft nog geen beslissing genomen; wilde met Kerst misschien wel even naar huis, maar daarna moet hij nog 7 maanden en die periode vindt hij te lang om te overbruggen. Geef hem ook nog mijn nummer en druk hem op het hart om me gewoon te appen als hij even wil kletsen. Hij is bang dat ik daar misschien wel spijt van krijg, maar ik hou hem voor dat ik misschien ook nog wel in een dip belandt en dan vind ik het ook fijn als ik even met iemand kan sparren. En raadt hem nog aan om met andere Internationale Volunteers te praten, het liefst met zijn landgenoten. Omdat je van dezelfde cultuur komt en elkaar op het uiten van emoties waarschijnlijk beter begrijpt. Ik sein in ieder geval Jo in, die ook uit Engeland komt en waarvan ik weet dat zij ook haar slechte periodes heeft in dit land. ’s Avonds stuur ik hem nog even een appje of we samen kunnen dineren. Dan blijkt dat hij Kigali al heeft verlaten en onderweg is naar zijn district. Ik had al zo’n vermoeden, zag hem uit de vergaderzaal weglopen, bijna rennend, met een grote koffer, maar kon hem niet onderscheppen omdat ik net in gesprek was met mijn DEM en collega’s. En ik weet niet zo zeker of hij nu wel de goede keuze heeft gemaakt. Ik denk dat hij beter nog een nachtje had kunnen blijven en met anderen had kunnen kletsen, het Engelse voetbal kijken en een biertje drinken met Mat. Heb nu wel de meeste collega’s ingelicht. Er zijn er nu wat meer die contact met hem gaan proberen te houden, gelukkig.

En dan is er nog een Fillipijnse, die zeer stellig is in haar opvattingen en dat met luide stem emotioneel laat horen. Ze is hier net voor mij aangekomen, rechtstreeks vanuit Malawi waar ze ook heeft gewerkt. Haar manier van communiceren valt hier niet in goede aarde, ze schreeuwt, is emotioneel én heeft, ondanks dat ze nog maar net begonnen is, een flinke mening over alles wat er in de meetings wordt besproken en stelt van alles ter discussie. Rwandese collega’s schrikken van haar benadering, voor hen voelt het behoorlijk agressief aan. En ik zie ook bij mijn internationale collega’s een stuk ergernis over haar manier van communiceren; zeker omdat ze nog maar net meedraait. Ik hoop dat VSO-staf met haar in gesprek gaat hierover. De samenwerking met haar SLF’s, headteachers en anderen komt niet van de grond als ze zich zo gedraagt. Ben bang dat dit zo in haar karakter en misschien ook wel in haar cultuur zit, dat dit niet te veranderen is. Building Relationships is hier heel belangrijk; als je die niet als prioriteit hebt en voorzichtig opbouwt, bereik je niets.
Ben benieuwd of deze 2 mensen bij het project blijven. En er gaan de komende periode ook heel wat mensen het project verlaten omdat hun termijn er op zit. Gelukkig voor mij blijven Maaike en Sjanne voorlopig nog. Maaike tot en met maart en Sjanne nog een heel jaar. Leuke meiden!

Over Building Relationships gesproken. Afgelopen week meldt Louise dat ze heeft gehoord dat de vrouw van de Sector Education Officer is overleden. En dat het een goed idee zou zijn als ik hem mijn condoleances stuur omdat het iemand is waar ik waarschijnlijk mee samen moet werken. Daar voel ik me toch niet geheel comfortabel bij, ik heb deze meneer nog niet eens ontmoet. Dus check ik eerst of mijn team hiervan op de hoogte is. De reactie van Tharcille, dat ze het niet wist, maar dat zijn vrouw al ziek is sinds de geboorte van hun kind van 6 maanden, geeft me een soort van bevestiging. Ik overleg met mijn team (via de Whatsapp) of het een goed idee is om namens het hele team een condoleancebericht te sturen. Dat lijkt ze een goed idee, ik opper nog dat mijn programmamanager of Tharcille dat dan misschien beter kunnen doen, aangezien zij deze man kennen. Maar beiden kaatsen de bal terug. Dus, vraag ik zijn naam en telefoonnummer en stel netjes een berichtje op. Bij het verzenden van dit bericht voel ik absoluut zenuwen. Stel…….. dat het nu onjuiste informatie is? Dan sla ik echt een enorme flater! Gelukkig ontvang ik al snel een bedankje……. Pfff, pak van mijn hart.

Nog zo’n voorbeeld. David moet mij een mail sturen met de planning voor november. Hij is in de veronderstelling dat hij dat heeft gedaan, maar ik heb deze niet ontvangen. Hij heeft me gisteren beloofd me deze alsnog te sturen. Het eerste wat ik dus doe vandaag is, zodra ik hem zie: David, heb je mij al een mail gestuurd? En tegelijkertijd denk ik. Fout, Monique! Te directe benadering! Eerst moet het begroetingsritueel worden afgedraaid “Mwaramutse, Amakuru yawe, Ni meza, Good morning, how are you, did you had a good night sleep “met handdrukken, knuffels en omhelzingen, én er staan andere mensen omheen. Dom, dom, dom. Dus…. Roep ik ook gelijk, Sorry! I am from the Netherlands! en grijp hem vast. Iedereen natuurlijk weer lachen, vooral Maaike die natuurlijk ook uit Nederland komt en dit herkent. Hij pakt het gelukkig goed op én stuurt me na ons gesprekje bij het hervatten van de meeting gelijk de mail. Waar ik hem natuurlijk weer uitgebreid voor bedank!

Ik reis na de lunch terug met Elie, mijn collega DTA van het district boven mij. We moeten met dezelfde bus, dus is het net zo gezellig om samen te reizen. Dan een zondagje even niks (wel een verslag schrijven van deze 2-daagse, want dat hebben ze nodig om het hotel te kunnen betalen). En dan maandag de maandelijkse planning meeting voor november met heel veel mensen, begrijp ik.

Fijn weekend allemaal en veel liefs voor iedereen in Nederland en elders!

Noot:"the views expressed in this blog are the author's own and do not necessarily reflect those of VSO"